„Improwizacja
fortepianowa dla specjalności fortepian II st.”
Ogólne
cele edukacyjne.
Rozwijanie
inwencji twórczej.
Rozwijanie
pamięci oraz wyobraźni muzycznej.
Poszerzenie
wiedzy i praktyki muzycznej ucznia
w
zakresie improwizacji.
Pobudzanie
kreatywności.
Rozwijanie
szybkości i wielotorowości myślenia.
Szczegółowe
cele edukacyjne.
- Zapoznanie
ucznia ze stylami muzycznymi,
analizą formalną i harmoniczną
utworów muzycznych,
elementami koncepcji techniki
kompozytorskimi, grą
a vista oraz transpozycją;
- Zaprezentowanie możliwości, jaką
jest swobodne podejście do
interpretacji utworów muzycznych;
- Wprowadzenie
do tworzenia samodzielnych koncepcji wykonawczych;
- Opanowanie i
utrwalenie środków wykonawczych potrzebnych do improwizacji;
- Wykształcenie
umiejętności układania akompaniamentu do melodii;
- Rozwijanie
umiejętności harmonizowania melodii;
- Pobudzanie
wyobraźni w zakresie formułowania własnych koncepcji wykonawczych,
jak i w strukturach improwizacyjnych.
4. Materiał
Nauczania.
a. Treści
nauczania.
- Ćwiczenie
struktur wertykalnych takich jak: interwały, współbrzmienia,
- Ćwiczenie transpozycji.
- Ćwiczenie określonych akordów.
- Utrwalanie
zapisu „funkcyjnego” trójdźwięków i czterodźwięków.
- Ćwiczenie
współbrzmień w określonym metrum i tempie.
- Ćwiczenie
współbrzmień w różnych układach oraz przewrotach.
- Utrwalanie kadencji.
- Wprowadzenie
alteracji oraz dźwięków obcych.
- Ćwiczenie
progresji modulacyjnych i nie modulacyjnych.
- Rozwijanie
umiejętności improwizowania motywu podstawowego i jego wariantów.
- Ćwiczenie
progresji melodycznych.
- Ćwiczenie
kadencji w ilości taktów -
od 1 d o16 taktów, w określonym rytmie i tempie.
- Akompaniament
tworzony do podanej melodii.
-
Improwizowanie form: AABA/ABBA/ABCA.
-
Improwizowanie „ilustracyjne” do wyobrażonego obrazu, ruchu.
- Zadania
kompozytorskiej – komponowanie akompaniamentu do melodii,
komponowanie prostych form tanecznych, np. tańce narodowe i tańce
dawne –
menuet, gawot, polonez.
- Komponowanie
cyklu wariacji (style epok do wyboru: barok, klasycyzm,
neoklasycyzm).
- Komponowanie
cyklu krótkich miniatur ilustracyjnych.
- Gra a
vista -
z realizacją pełnego zapisu nutowego, - realizacja melodii a vista
np. zapisu utworów jazzowych, melodii ludowych itp. z podanymi
oznaczeniami harmonicznymi z
jednoczesnym tworzeniem akompaniamentu, - realizacja melodii takich
jak w powyższym punkcie, lecz tylko z oznaczeniami harmonicznymi, -
realizacja a vista prostego basso continuo; dodatkowo wprowadzenie
nauki skali bluesowej, pentatoniki i użycie ich w praktyce,
gra
a vista z jednoczesną transpozycją o sekundę małą i o sekundę
wielką melodii zapisanej w dwóch rejestrach z oznaczeniami
harmonicznymi.
b. Repertuar
– proponowana literatura.
K. Borys
„Improwizacja fortepianowa Szabolcsa Esztényiego. Metoda
nauczania.” UMFC Warszawa 2009 wyd. II poprawione.
K.
Borys „ Improwizacja fortepianowa Szabolcsa Esztényiego.
Przykłady nutowe.” UMFC Warszawa 2009 wyd. II poprawione.
J.
Adamowski „Gra a vista na fortepianie.” PWSM Wrocław 1979.
T.
Dawydowna-Brianskaja „ Kształtowanie i rozwój nawyku czytania
nut a vista w pierwszych latach nauki gry na fortepianie.” (tłum.
K. Miklaszewski), COPSA z. 166, Warszawa 1976.
D. Wójcik „
ABC form muzycznych.” wyd. II poprawione, Kraków 1997.
Z.
Stępień „ Harmonizowanie melodii na dwa i trzy głosy.” CEA
1995 Warszawa.
J.
Targosz „ Podstawy harmonii funkcyjnej.” PWM 1993 Kraków.
J.
K. Lasocki „ Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce.”
M.
Drobner „ Instrumentoznawstwo i akustyka.” PWM 1957.
F.
Wesołowski „ Zasady muzyki.” PWM 1960.
K.
Sikorski „ Harmonia.” PWM 1958.
K.
Sikorski „ Kontrapunkt.” Kraków 1955.
O.
Peterson „ Jazz exercieses.”
J.
Szprot „Materiały
do improwizacji jazzowej.” 37 Warsztaty Jazzowe Puławy 2007.
J.
Oleszkowicz „I Ty możesz improwizować.” CEA rok 1997.
B.
Motyka „ Szkoła improwizacji na fortepian.” Wyd. Muz. WOAL
1994.
J.
Hoffman i A. Rieger „ Szkoła czytania nut.” Czytelnik Kraków
1953.
K.
Hermann „ Vom Blatt” Zeszyty 1,2,3,4 HUG.&CO., Zurich 1972.
c. Formy
sprawdzania osiągnięć ucznia.
Na
zakończenie I semestru uczniowie realizują swoje improwizacje na
zaliczenie w formie popisu.
Na
zakończenie II semestru uczniowie powinni zaprezentować swoje
improwizacje podczas egzaminu promocyjnego.
Uczeń
otrzymuje ocenę semestralnie. Ocenę za I semestr wystawia
nauczyciel prowadzący przedmiot. Ocenę za II semestr wystawiać
będzie komisja złożona z nauczycieli prowadzących przedmiot.
Ocena
osiągnięć ucznia powinna zawierać:
Ogólne
zainteresowanie przedmiotem.
Twórcze
podejście do samej improwizacji.
Systematyczność
i rzetelność w pracy domowej.
Aktywność
podczas lekcji.
Stopień
realizacji materiału nauczania.
Jakość wykonywanych zadań.
d. Opis
osiągnięć ucznia na zakończenie każdego etapu edukacyjnego.
- Umiejętność
łączenia akordów w kadencjach, progresjach nie modulacyjnych i
modulacyjnych oraz strukturach melodyczno-harmonicznych z
uwzględnieniem motywiki, formy, harmonii, rytmiki.
- Zrealizowanie
wszystkich podanych ćwiczeń z zakresu struktur wertykalnych i
horyzontalnych, jako podstawy techniki improwizacji.
- Napisanie
po 1 kompozycji w 3 spośród 4 wymienionych rodzajów zadań
kompozytorskich.
- Opanowanie
umiejętności gry a vista.
- Granie
a vista utworu podanego 1-głosowo tzw. „prymki” z oznaczeniami
akordowymi ( materiał w zakresie muzyki ludowej, popularnej,
jazzowej do wyboru).
- Realizacja
prostego basso continuo.
- Umiejętność
transponowania różnego rodzaju struktur melodycznych jednogłosowych
i wielogłosowych.
- Umiejętność
grania różnych pochodów gamowych w różnych odmianach skal dur i
moll.
- Umiejętność
realizacji ćwiczeń z basso continuo.
-
Umiejętność
realizacji prostych zadań z basso continuo.
- Umiejętność
budowania skal: od prostych do dwunastostopniowych.
- Umiejętność
tworzenia w tych skalach prostych melodii, progresji i prostych
przebiegów wertykalnych.
- Umiejętność
improwizowania motywów dwu- i trzy-częściowych oraz melodii o
strukturze okresowej ( motyw, fraza, zdanie, okres).
- Umiejętność
grania wszystkich kadencji w układzie skupionym i rozległym.
Umiejętność grania konstrukcji harmonicznych oraz modulacji (
diatonicznych i chromatycznych).
- Umiejętność
posługiwania się innymi rodzajami wielogłosowości.
- Umiejętność
improwizowania z nagłymi zmianami tempa i dynamiki oraz stopniowego
przyspieszania, zwalniania, ściszania czy wzmacniania.
- Umiejętność
improwizowania z możliwością zmiany rejestrów fortepianu, zmiany
rodzaju artykulacji czy faktury.
- Umiejętność
improwizowania miniatur o tematyce ilustracyjnej w różnej formie, w
różnym nastroju i różnych gatunków.
- Umiejętność
improwizowania form tanecznych, tworzenia akompaniamentu do piosenek
i struktur polifonicznych.
- Umiejętność
tworzenia swobodnej polifonii dwugłosowej wzorowanej na utworach J.
S. Bacha oraz barokowych formach tanecznych ( np. menuet, gawot).
- Umiejętność
tworzenia krótkich form klasycznych, romantycznych i współczesnych
wzorowanych na twórczości czołowych kompozytorów danej epoki.
- Umiejętność
opracowania i improwizowania piosenek i melodii ludowych.
-
Improwizowanie
na zadany temat rytmiczny z użyciem wszystkich poznanych środków.
Przedstawienie kilku skomponowanych form muzycznych.
-
Improwizowanie
na zadanych wcześniej i samodzielnie przemyślany temat
ilustracyjny.
5. Komentarz
do realizacji programu nauczania.
a. Ogólna
koncepcja programu nauczania.
-
Rozwój
umiejętność gry na fortepianie.
-
Przekazanie
szczegółowej wiedzy, aby zainteresować ucznia improwizacją
fortepianową.
- Pobudzenie
twórczego myślenia u ucznia.
-
Pobudzenie
świadomości w odbiorze i kreowaniu muzyki.
-
Wykształcenie
oraz rozwinięcie umiejętności improwizowania we wszystkich
tonacjach. oraz w różnych stylach minionych epok w zależności od
predyspozycji ucznia .
-
Uzyskanie
nawyku dbania o jakość dźwięku podczas gry a instrumencie, a
także o to by muzyka improwizowana była pełna wyrazu oraz była
wykonywana na najwyższym poziomie.
-
Wykształcenie
zdolności improwizowania w sposób przemyślany i uporządkowany.
-
Wykształcenie
zdolności świadomego odbioru muzyki oraz jej analizy.
-
Rozwinięcie
zainteresowań w stronę kompozycji.
- Wykształcenie
umiejętności swobodnego posługiwania się technikami
kompozytorskimi: - zrozumienie muzyki XX wieku i wykorzystanie we
własnej improwizacji technik kompozytorskich XX wieku, - docenienie
rodzimego folkloru, - umiejętność realizacji prostego basso
continuo.
- Wykształcenie
umiejętności słyszenia harmonicznego.
- Uświadomienie
uczniowi, że improwizacji na fortepianie można się nauczyć.
b. Wskazówki
metodyczne.
Improwizacja
fortepianowa stanowi niezbędne uzupełnienie wykształcenia
muzycznego uczniów, które mogą wykorzystać w swojej dalszej
działalności artystycznej, jako: improwizatorzy, akompaniatorzy,
korepetytorzy czy kompozytorzy.
Improwizacja
jest zorganizowanym działaniem. Istotą tego działania jest
nieustanne pogłębianie wiedzy oraz rozwijanie swoich umiejętności
warsztatowych. Należy stale uświadamiać uczniom, że przedmiot ten
związany jest z systematyczną i ich sumienną pracą. Nauka
improwizacji jest sposobem doskonalenia rozwoju muzycznego i jest
integralnym elementem kształcenia przyszłych muzyków.
Program
nauczania improwizacji fortepianowej można podzielić na trzy ogólne
„działy”: -
podstawy improwizacji, zadania kompozytorskiej, gra a vista; które
powinno się realizować równolegle.
Punktem
wyjścia do rozpoczęcia improwizacji jest zdobycie podstawowych
umiejętności w zakresie operowania środkami harmonicznymi (
interwały, akordy, transpozycje współbrzmień) zgodnie ze
specyfiką i wymogami instrumentu. Równoległą realizację wyżej
wymienionych trzech działów można podjąć wówczas, gdy uczeń
opanował niezbędne minimum w zakresie przedmiotu.
„Dział” podstaw
techniki improwizacji powinien
zawierać ćwiczenia struktur wertykalnych ( harmonia, współbrzmienia
i ich budowa) oraz ćwiczenia struktur horyzontalnych ( przebieg
muzyczny w czasie), które tworzą nierozerwalną całość muzyki.
Takie ujęcie zagadnienia zmusza nauczyciela do stosowania ćwiczeń
zarówno wertykalnych, jaki i horyzontalnych, np.: - współbrzmienie
grane w metrum 6/8/; 9/8; 12/8 ósemkami z akcentowaniem mocnej
części taktu „ lewą ręką, a prawą melodia o
nieskomplikowanej konstrukcji rytmicznej.
Na
realizację takich ćwiczeń jak wyżej wymienione należy położyć
szczególny nacisk, aby rozwiną u ucznia kształcone umiejętności
w danym „dziale”. Uzasadnienie takiego doboru materiału
nauczania jest konieczność zdobycia przez ucznia bazy warsztatowej
i dyscypliny, które na początku procesu uczenia się improwizacji
warunkują prawidłową naukę podstaw przedmiotu.
Praca
na lekcjach nad poszczególnymi tematami powinna być ilustrowana
przykładami muzycznymi, odpowiednio wybranymi przez nauczyciela z
szerokiej literatury w zakresie poszczególnych stylów – barok,
klasycyzm, romantyzm, impresjonizm, neoklasycyzm, folkloryzm, muzyka
XX wieku, muzyka współczesna.
Zadania
kompozytorskie. Improwizacja
jest procesem twórczym, w którym wykonanie i komponowanie zbiegają
się w czasie, natomiast zadania kompozytorskie w nauce improwizacji
są sprawdzianem nabytych umiejętności wykonawczych i twórczych.
Zmuszają do świadomego spojrzenia na style i język muzycznych
różnych epok lub rodzajów muzyki, kształtują świadome
operowanie czasem w muzyce – planowanie i realizacja formy
muzycznej, sens przebiegu, rozwijają konieczną w każdej twórczości
muzycznej świadomą kontrolę nad stosunkiem zamierzeń bardziej
ogólnych do szczegółów dźwiękowych, a wreszcie sposobem
utrwalenia twórczych umiejętności ucznia.
Należy
rozwijać równomiernie umiejętności rozwiązywania wszystkich
zawartych w programie rodzajów zadań kompozytorskich. Uczniom mniej
aktywnym należy zwracać uwagę na możliwości odejścia od
schematów i wyzwolenia swojej fantazji, uczniom bardziej aktywnym na
konieczność dyscypliny i planowania swoich poczynań. Kompozycje
uczniów będą naśladowaniem kompozycji z minionych epok. Pomimo to
należy rozwijać w uczniach oryginalność twórczego myślenia oraz
umiejętność krytycznej oceny własnych utworów np. porównanie
menueta napisanego przez ucznia z menuetami W. A. Mozarta lub J.
Haydna.
Gra
a vista koreluje
z pozostałymi działami materiału nauczania. Umiejętność w tej
dziedzinie decyduje o zakresie zdobywania wiedzy oraz praktycznej
znajomości literatury muzycznej stanowiących podstawę nauki o
stylach.
Indywidualny
proces nauczania. Naukę
improwizacji będą rozpoczynać w klasie …
uczniowie,
którzy
nie posiadają przygotowania w tej dziedzinie, jak i uczniowie,
którzy już samodzielnie próbowali improwizować. W każdym
przypadku obowiązuje dokładna realizacja materiału nauczania
obejmującego podstawy improwizacji. Dopiero po osiągnięciu
niezbędnego minimum możliwe będzie wykorzystanie indywidualnych
zainteresowań ucznia.
Organizacja
pracy nauczyciela.
Każda
lekcja powinna być przez nauczyciela przemyślana i zaplanowana. W
planowaniu lekcji należy przede wszystkim uwzględnić systematyczną
grę a vista, przygotowanie ucznia do pracy domowej oraz
systematyczne sprawdzanie jak uczeń pracuje nad zadaniami
kompozytorskimi. Do ćwiczenia gry a vista nauczyciel musi dysponować
własnym zbiorem literatury fortepianowej np. wg. kolejności epok
historycznych. W zbiorze do realizacji a vista nauczyciel powinien
dysponować przykładami literatury z tzw.
„
prymkami” i przykłady do realizacji basso continuo.
Organizacja
pracy ucznia.
Bardzo
ważna jest systematyczna praca ucznia w domu. Oprócz pracy nad
zadanymi przez nauczyciela ćwiczeniami, uczeń powinien codziennie
grać a vista, aby stopniowo uczyć się analizowania utworów
muzycznych pod względem ich struktury wertykalnej, horyzontalnej,
jak również stylu, formy, charakteru, kolorystyki, faktury itd.
Uczeń
powinien posiadać dwa zeszyty: - do zapisywania tematów i
informacji, - do zadań kompozytorskich, bądź realizowane zadania
kompozytorskie w domu mogą być zapisywane w programie komputerowym.
Opis warunków
niezbędnych do realizacji programu nauczania.
Sala,
w której odbywają się zajęcia improwizacji fortepianowej powinna
spełniać wszystkie warunki niezbędne do efektywnej pracy (dobra
akustyka, właściwe oświetlenie i wentylacja). Sala powinna być
wyposażona w dwa dobrze nastrojone fortepiany, bądź fortepian i
pianino, oraz dwa stołki z regulacją.
Ze
względu na konieczność dysponowania przez nauczyciela dużą
ilością materiału nutowego niezbędna jest szafka na podręczną
bibliotekę. Nauczyciel i uczeń powinni mieć do dyspozycji
metronom.
W
miarę możliwości potrzebny będzie także: - dyktafon służący
do samokontroli i utrwalaniu wartościowych niepowtarzalnych
produkcji improwizatorskich; - odtwarzacz CD ( z możliwością
odtwarzania plików w formacie mp3),także z wtyczką USB dla
możliwości podłączenia pendrive’a, aby nauczyciel mógł
ilustrować omawiane zadania przykładami muzycznymi przynoszonymi na
zajęcia na płytach CD, bądź na pendrive’ach.
Nauczyciel
powinien dążyć do posiadania własnego zbioru przykładów
muzycznych.
Zakończenie.
W
podanym materiale nauczania nie został określony stopień
trudności, gdyż nauka improwizacji na fortepianie wymaga
szczególnego podejścia nauczyciela do ucznia.
Bibliografia.
„Program
Nauczania Szkoły Muzycznej II stopnia oraz Ogólnokształcącej
Szkoły Muzycznej II stopnia. Przedmiot Improwizacja Fortepianowa.”
Warszawa 1980 rok, opracowanie
i założenia programowe COPSA. Komisja programowa: Sz. Esztényi,
K. Miklaszewski, M. Mosur-Chrzanowska, A. Pytlak, M.
Sokołowska.
„Program
Nauczania Szkoły Muzycznej II stopnia oraz Liceum Muzycznego
Wydział Rytmiki. Improwizacja Fortepianowa.”Warszawa.
Opracowanie COPSA. Komisja programowa: H. Chrobak, A. Hundziak, M.
Kossakowska, B. Piotrowska, Sz. Esztényi, B. Turska.
