Szkic projektu działań edukacyjnych - Inspirowane mistrzem SZ.E.

„Improwizacja fortepianowa dla specjalności fortepian  II st.”

 Ogólne cele edukacyjne.

   Rozwijanie inwencji twórczej.

    Rozwijanie pamięci oraz wyobraźni muzycznej.

 Poszerzenie wiedzy i praktyki muzycznej ucznia

w zakresie improwizacji.

  Pobudzanie kreatywności.

 Rozwijanie szybkości i wielotorowości myślenia.

Szczegółowe cele edukacyjne.

- Zapoznanie ucznia ze stylami muzycznymi,

analizą formalną i harmoniczną utworów muzycznych,

elementami koncepcji techniki kompozytorskimi, grą

a vista oraz transpozycją;

- Zaprezentowanie możliwości, jaką jest swobodne podejście do interpretacji utworów muzycznych;

- Wprowadzenie do tworzenia samodzielnych koncepcji wykonawczych;

- Opanowanie i utrwalenie środków wykonawczych potrzebnych do improwizacji;

- Wykształcenie umiejętności układania akompaniamentu do melodii;

- Rozwijanie umiejętności harmonizowania melodii;

- Pobudzanie wyobraźni w zakresie formułowania własnych koncepcji wykonawczych, jak i w strukturach improwizacyjnych.

 4.   Materiał Nauczania.

a.   Treści nauczania.

- Ćwiczenie struktur wertykalnych takich jak: interwały, współbrzmienia,

- Ćwiczenie transpozycji.

- Ćwiczenie określonych akordów.

- Utrwalanie zapisu „funkcyjnego” trójdźwięków i czterodźwięków.

- Ćwiczenie współbrzmień w określonym metrum i tempie.

- Ćwiczenie współbrzmień w różnych układach oraz przewrotach.

- Utrwalanie kadencji.

- Wprowadzenie alteracji oraz dźwięków obcych.

- Ćwiczenie progresji modulacyjnych i nie modulacyjnych.

- Rozwijanie umiejętności improwizowania motywu podstawowego i jego wariantów.

- Ćwiczenie progresji melodycznych.

- Ćwiczenie kadencji w ilości taktów  - od 1 d o16 taktów, w określonym rytmie i tempie.

- Akompaniament tworzony do podanej melodii.

- Improwizowanie form: AABA/ABBA/ABCA.

- Improwizowanie „ilustracyjne” do wyobrażonego obrazu, ruchu.

- Zadania kompozytorskiej – komponowanie akompaniamentu do melodii, komponowanie prostych form tanecznych, np. tańce narodowe i tańce dawne – menuet, gawot, polonez.

- Komponowanie cyklu wariacji (style epok do wyboru: barok, klasycyzm, neoklasycyzm).

- Komponowanie cyklu krótkich miniatur ilustracyjnych.

- Gra a vista  - z realizacją pełnego zapisu nutowego, - realizacja melodii a vista np. zapisu utworów jazzowych, melodii ludowych itp. z podanymi oznaczeniami harmonicznymi  z jednoczesnym tworzeniem akompaniamentu, - realizacja melodii takich jak w powyższym punkcie, lecz tylko z oznaczeniami harmonicznymi, - realizacja a vista prostego basso continuo; dodatkowo wprowadzenie nauki skali bluesowej, pentatoniki i użycie ich w praktyce, gra a vista z jednoczesną transpozycją o sekundę małą i o sekundę wielką melodii zapisanej w dwóch rejestrach z oznaczeniami harmonicznymi.

 b.    Repertuar – proponowana literatura.

• K. Borys „Improwizacja fortepianowa Szabolcsa Esztényiego. Metoda nauczania.” UMFC Warszawa 2009 wyd. II poprawione.
• K. Borys „ Improwizacja fortepianowa Szabolcsa Esztényiego. Przykłady nutowe.” UMFC Warszawa 2009 wyd. II poprawione.
• J. Adamowski „Gra a vista na fortepianie.” PWSM Wrocław 1979.
• T. Dawydowna-Brianskaja „ Kształtowanie i rozwój nawyku czytania nut a vista w pierwszych latach nauki gry na fortepianie.” (tłum. K. Miklaszewski), COPSA z. 166, Warszawa 1976.
• D. Wójcik „ ABC form muzycznych.” wyd. II poprawione, Kraków 1997.
• Z. Stępień „ Harmonizowanie melodii na dwa i trzy głosy.” CEA 1995 Warszawa.
• J. Targosz „ Podstawy harmonii funkcyjnej.” PWM 1993 Kraków.
•  J. K. Lasocki „ Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce.”
• M. Drobner „ Instrumentoznawstwo i akustyka.” PWM 1957.
• F. Wesołowski „ Zasady muzyki.” PWM 1960.
• K. Sikorski „ Harmonia.” PWM 1958.
• K. Sikorski „ Kontrapunkt.” Kraków 1955.
• O. Peterson „ Jazz exercieses.”
• J. Szprot „Materiały do improwizacji jazzowej.” 37 Warsztaty Jazzowe Puławy 2007.
• J. Oleszkowicz „I Ty możesz improwizować.” CEA rok 1997.
• B. Motyka „ Szkoła improwizacji na fortepian.” Wyd. Muz. WOAL 1994.
• J. Hoffman i A. Rieger „ Szkoła czytania nut.” Czytelnik Kraków 1953.
•  K. Hermann „ Vom Blatt” Zeszyty 1,2,3,4 HUG.&CO., Zurich 1972.

c.    Formy sprawdzania osiągnięć ucznia.

 Na zakończenie I semestru uczniowie realizują swoje improwizacje na zaliczenie w formie popisu.

Na zakończenie II semestru uczniowie powinni zaprezentować swoje improwizacje podczas egzaminu promocyjnego.

Uczeń otrzymuje ocenę semestralnie. Ocenę za I semestr wystawia nauczyciel prowadzący przedmiot. Ocenę za II semestr wystawiać będzie komisja złożona z nauczycieli prowadzących przedmiot.

Ocena osiągnięć ucznia powinna zawierać:

• Ogólne zainteresowanie przedmiotem.
• Twórcze podejście do samej improwizacji.
•  Systematyczność i rzetelność w pracy domowej.
•    Aktywność podczas lekcji.
• Stopień realizacji materiału nauczania.
• Jakość wykonywanych zadań.

d.   Opis osiągnięć ucznia na zakończenie każdego etapu edukacyjnego.

-   Umiejętność łączenia akordów w kadencjach, progresjach nie modulacyjnych i modulacyjnych oraz strukturach melodyczno-harmonicznych z uwzględnieniem motywiki, formy, harmonii, rytmiki.

- Zrealizowanie wszystkich podanych ćwiczeń z zakresu struktur wertykalnych i horyzontalnych, jako podstawy techniki improwizacji.

- Napisanie po 1 kompozycji w 3 spośród 4 wymienionych rodzajów zadań kompozytorskich.

-  Opanowanie umiejętności gry a vista.

- Granie a vista utworu podanego 1-głosowo tzw. „prymki” z oznaczeniami akordowymi ( materiał w zakresie muzyki ludowej, popularnej, jazzowej do wyboru).

- Realizacja prostego basso continuo.

- Umiejętność transponowania różnego rodzaju struktur melodycznych jednogłosowych i wielogłosowych.

- Umiejętność grania różnych pochodów gamowych w różnych odmianach skal dur i moll.

- Umiejętność realizacji ćwiczeń z basso continuo.

 -  Umiejętność realizacji prostych zadań z basso continuo.

- Umiejętność budowania skal: od prostych do dwunastostopniowych.

-  Umiejętność tworzenia w tych skalach prostych melodii, progresji i prostych przebiegów wertykalnych.

-  Umiejętność improwizowania motywów dwu- i trzy-częściowych oraz melodii o strukturze okresowej ( motyw, fraza, zdanie, okres).

-  Umiejętność grania wszystkich kadencji w układzie skupionym i rozległym. Umiejętność grania konstrukcji harmonicznych oraz modulacji ( diatonicznych i chromatycznych).

-  Umiejętność posługiwania się innymi rodzajami wielogłosowości.

-  Umiejętność improwizowania z nagłymi zmianami tempa i dynamiki oraz stopniowego przyspieszania, zwalniania, ściszania czy wzmacniania.

-  Umiejętność improwizowania z możliwością zmiany rejestrów fortepianu, zmiany rodzaju artykulacji czy faktury.

-  Umiejętność improwizowania miniatur o tematyce ilustracyjnej w różnej formie, w różnym nastroju i różnych gatunków.

-  Umiejętność improwizowania form tanecznych, tworzenia akompaniamentu do piosenek i struktur polifonicznych.

- Umiejętność tworzenia swobodnej polifonii dwugłosowej wzorowanej na utworach J. S. Bacha oraz barokowych formach tanecznych ( np. menuet, gawot).

- Umiejętność tworzenia krótkich form klasycznych, romantycznych i współczesnych wzorowanych na twórczości czołowych kompozytorów danej epoki.

- Umiejętność opracowania i improwizowania piosenek i melodii ludowych.

-  Improwizowanie na zadany temat rytmiczny z użyciem wszystkich poznanych środków. Przedstawienie kilku skomponowanych form muzycznych.

-     Improwizowanie na zadanych wcześniej i samodzielnie przemyślany temat ilustracyjny.

5.   Komentarz do realizacji programu nauczania.

a.   Ogólna koncepcja programu nauczania.

- Rozwój umiejętność gry na fortepianie.

- Przekazanie szczegółowej wiedzy, aby zainteresować ucznia improwizacją fortepianową.

- Pobudzenie twórczego myślenia u ucznia.

- Pobudzenie świadomości w odbiorze i kreowaniu muzyki.

- Wykształcenie oraz rozwinięcie umiejętności improwizowania we wszystkich tonacjach. oraz w różnych stylach minionych epok w zależności od predyspozycji ucznia .

-  Uzyskanie nawyku dbania o jakość dźwięku podczas gry a instrumencie, a także o to by muzyka improwizowana była pełna wyrazu oraz była wykonywana na najwyższym poziomie.

- Wykształcenie zdolności improwizowania w sposób przemyślany i uporządkowany.

- Wykształcenie zdolności świadomego odbioru muzyki oraz jej analizy.

- Rozwinięcie zainteresowań w stronę kompozycji.

- Wykształcenie umiejętności swobodnego posługiwania się technikami kompozytorskimi: - zrozumienie muzyki XX wieku i wykorzystanie we własnej improwizacji technik kompozytorskich XX wieku, - docenienie rodzimego folkloru, - umiejętność realizacji prostego basso continuo.

- Wykształcenie umiejętności słyszenia harmonicznego.

- Uświadomienie uczniowi, że improwizacji na fortepianie można się nauczyć.

b.   Wskazówki metodyczne.

Improwizacja fortepianowa stanowi niezbędne uzupełnienie wykształcenia muzycznego uczniów, które mogą wykorzystać w swojej dalszej działalności artystycznej, jako: improwizatorzy, akompaniatorzy, korepetytorzy czy kompozytorzy.

Improwizacja jest zorganizowanym działaniem. Istotą tego działania jest nieustanne pogłębianie wiedzy oraz rozwijanie swoich umiejętności warsztatowych. Należy stale uświadamiać uczniom, że przedmiot ten związany jest z systematyczną i ich sumienną pracą. Nauka improwizacji jest sposobem doskonalenia rozwoju muzycznego i jest integralnym elementem kształcenia przyszłych muzyków.

  Program nauczania improwizacji fortepianowej można podzielić na trzy ogólne „działy”: - podstawy improwizacji, zadania kompozytorskiej, gra a vista; które powinno się realizować równolegle.

Punktem wyjścia do rozpoczęcia improwizacji jest zdobycie podstawowych umiejętności w zakresie operowania środkami harmonicznymi ( interwały, akordy, transpozycje współbrzmień) zgodnie ze specyfiką i wymogami instrumentu. Równoległą realizację wyżej wymienionych trzech działów można podjąć wówczas, gdy uczeń opanował niezbędne minimum w zakresie przedmiotu.

„Dział” podstaw techniki improwizacji powinien zawierać ćwiczenia struktur wertykalnych ( harmonia, współbrzmienia i ich budowa) oraz ćwiczenia struktur horyzontalnych ( przebieg muzyczny w czasie), które tworzą nierozerwalną całość muzyki. Takie ujęcie zagadnienia zmusza nauczyciela do stosowania ćwiczeń zarówno wertykalnych, jaki i horyzontalnych, np.: - współbrzmienie grane w metrum 6/8/; 9/8; 12/8 ósemkami z akcentowaniem mocnej części taktu „ lewą ręką, a prawą melodia o nieskomplikowanej  konstrukcji rytmicznej.

Na realizację takich ćwiczeń jak wyżej wymienione należy położyć szczególny nacisk, aby rozwiną u ucznia kształcone umiejętności w danym „dziale”. Uzasadnienie takiego doboru materiału nauczania jest konieczność zdobycia przez ucznia bazy warsztatowej i dyscypliny, które na początku procesu uczenia się improwizacji warunkują prawidłową naukę podstaw przedmiotu.

Praca na lekcjach nad poszczególnymi tematami powinna być ilustrowana przykładami muzycznymi, odpowiednio wybranymi przez nauczyciela z szerokiej literatury w zakresie poszczególnych stylów – barok, klasycyzm, romantyzm, impresjonizm, neoklasycyzm, folkloryzm, muzyka XX wieku, muzyka współczesna.

Zadania kompozytorskie. Improwizacja jest procesem twórczym, w którym wykonanie i komponowanie zbiegają się w czasie, natomiast zadania kompozytorskie w nauce improwizacji są sprawdzianem nabytych umiejętności wykonawczych i twórczych. Zmuszają do świadomego spojrzenia na style i język muzycznych różnych epok lub rodzajów muzyki, kształtują świadome operowanie czasem w muzyce – planowanie i realizacja formy muzycznej, sens przebiegu, rozwijają konieczną w każdej twórczości muzycznej świadomą kontrolę nad stosunkiem zamierzeń bardziej ogólnych do szczegółów dźwiękowych, a wreszcie sposobem utrwalenia twórczych umiejętności ucznia.

Należy rozwijać równomiernie umiejętności rozwiązywania wszystkich zawartych w programie rodzajów zadań kompozytorskich. Uczniom mniej aktywnym należy zwracać uwagę na możliwości odejścia od schematów i wyzwolenia swojej fantazji, uczniom bardziej aktywnym na konieczność dyscypliny i planowania swoich poczynań. Kompozycje uczniów będą naśladowaniem kompozycji z minionych epok. Pomimo to należy rozwijać w uczniach oryginalność twórczego myślenia oraz umiejętność krytycznej oceny własnych utworów np. porównanie menueta napisanego przez ucznia z menuetami W. A. Mozarta lub J. Haydna.

Gra a vista koreluje z pozostałymi działami materiału nauczania. Umiejętność w tej dziedzinie decyduje o zakresie zdobywania wiedzy oraz praktycznej znajomości literatury muzycznej stanowiących podstawę nauki o stylach.

Indywidualny proces nauczania. Naukę improwizacji będą rozpoczynać w klasie … uczniowie, którzy nie posiadają przygotowania w tej dziedzinie, jak i uczniowie, którzy już samodzielnie próbowali improwizować. W każdym przypadku obowiązuje dokładna realizacja materiału nauczania obejmującego podstawy improwizacji. Dopiero po osiągnięciu niezbędnego minimum możliwe będzie wykorzystanie indywidualnych zainteresowań ucznia.

Organizacja pracy nauczyciela.

Każda lekcja powinna być przez nauczyciela przemyślana i zaplanowana. W planowaniu lekcji należy przede wszystkim uwzględnić systematyczną grę a vista, przygotowanie ucznia do pracy domowej oraz systematyczne sprawdzanie jak uczeń pracuje nad zadaniami kompozytorskimi. Do ćwiczenia gry a vista nauczyciel musi dysponować własnym zbiorem literatury fortepianowej np. wg. kolejności epok historycznych. W zbiorze do realizacji a vista nauczyciel powinien dysponować przykładami literatury z tzw.

„ prymkami” i przykłady do realizacji basso continuo.

 Organizacja pracy ucznia.

Bardzo ważna jest systematyczna praca ucznia w domu. Oprócz pracy nad zadanymi przez nauczyciela ćwiczeniami, uczeń powinien codziennie grać a vista, aby stopniowo uczyć się analizowania utworów muzycznych pod względem ich struktury wertykalnej, horyzontalnej, jak również stylu, formy, charakteru, kolorystyki, faktury itd.

Uczeń powinien posiadać dwa zeszyty: - do zapisywania tematów i informacji, - do zadań kompozytorskich, bądź realizowane zadania kompozytorskie w domu mogą być zapisywane w programie komputerowym.

3. Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania.

Sala, w której odbywają się zajęcia improwizacji fortepianowej powinna spełniać wszystkie warunki niezbędne do efektywnej pracy (dobra akustyka, właściwe oświetlenie i wentylacja). Sala powinna być wyposażona w dwa dobrze nastrojone fortepiany, bądź fortepian i pianino, oraz dwa stołki z regulacją.

Ze względu na konieczność dysponowania przez nauczyciela dużą ilością materiału nutowego niezbędna jest szafka na podręczną bibliotekę. Nauczyciel i uczeń powinni mieć do dyspozycji metronom.

W miarę możliwości potrzebny będzie także: - dyktafon służący do samokontroli i utrwalaniu wartościowych niepowtarzalnych produkcji improwizatorskich; - odtwarzacz CD ( z możliwością odtwarzania plików w formacie mp3),także z wtyczką USB dla możliwości podłączenia pendrive’a, aby nauczyciel mógł ilustrować omawiane zadania przykładami muzycznymi przynoszonymi na zajęcia na płytach CD, bądź na pendrive’ach.

Nauczyciel powinien dążyć do posiadania własnego zbioru przykładów muzycznych.

6. Zakończenie.

W podanym materiale nauczania nie został określony stopień trudności, gdyż nauka improwizacji na fortepianie wymaga szczególnego podejścia nauczyciela do ucznia.

• Dlatego też o stopniu trudności zadanego materiału decyduje nauczyciel.

• Warunkiem wyboru metod kształcenia będę takie elementy jak: -Cechy fizyczne ucznia, -predyspozycje motoryczne, -wrażliwość fizyczna i psychiczna ucznia.

7. Bibliografia.

• „Program Nauczania Szkoły Muzycznej II stopnia oraz Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II stopnia. Przedmiot Improwizacja Fortepianowa.” Warszawa 1980 rok, opracowanie i założenia programowe COPSA. Komisja programowa: Sz. Esztényi,

K. Miklaszewski, M. Mosur-Chrzanowska, A. Pytlak, M. Sokołowska.

• „Program Nauczania Szkoły Muzycznej II stopnia oraz Liceum Muzycznego Wydział Rytmiki. Improwizacja Fortepianowa.”Warszawa. Opracowanie COPSA. Komisja programowa: H. Chrobak, A. Hundziak, M. Kossakowska, B. Piotrowska, Sz. Esztényi, B. Turska.

• „ Improwizacja fortepianowa Szabolcsa Esztényiego. Metoda nauczania.”K. Borys, UMFC Warszawa, wyd. II poprawione 2009r.